JHERONIMUS BOSCH

Geplaatst op zaterdag 28 februari 2009 @ 12:39 , 1232 keer bekeken

Het Antonius-drieluik, ook De verzoeking van de heilige Antonius of De temptatie van Sint-Antonius genoemd, is een drieluik van de Nederlandse schilder Jheronimus Bosch, dat zich tegenwoordig in het Museu Nacional de Arte Antiga in Lissabon bevindt.

Voorstelling

. Het is ontleend aan een legende rondom de eerste kluizenaar uit de christelijke geschiedenis, Antonius van Egypte. Deze heilige trok zich in navolging van Jezus terug in de woestijn. Volgens de legende werd hij daar op de proef gesteld door demonen, die hem probeerden van het goede pad te houden. Voorstellingen van de verzoeking van de heilige Antonius komen al op Italiaanse fresco's uit de 10e eeuw voor. Bosch geeft met zijn kenmerkende groteske demonen en fantastische landschappen een geheel eigen invulling aan deze legende. Antonius is in totaal vier keer afgebeeld op het drieluik. Op het linkerluik wordt hij door enkele groteske demonen door de lucht geslingerd, terwijl hij daaronder uitgeput van deze beproeving door twee medebroeders ondersteund naar huis strompelt. Op het rechterluik wordt geprobeerd Antonius te verleiden met een naakte dame. Terwijl hij zijn blik afwendt valt zijn oog op een gedekte tafel. Op het middenpaneel is Antonius in gebed afgebeeld te midden van nog meer demonen, maar ook edelmannen, edelvrouwen, troubadours, schijnheiligen en zelfs kloosterlingen. Antonius richt zich tot het donkerste gedeelte van de voorstelling, waar zich een kleine crucifix bevindt. Tussen de duivelse verzoekingen groeien vervreemdende, 'diabolische' planten, zoals die ook onder andere op de Tuin der Lusten, de Johannes de Doper in de wildernis en de Heilige Hiëronymus in gebed te zien zijn. De witte vrouw met hetzelfde hoofddeksel van gevlochten takken, dat de raadselachtige figuur op het Driekoningen-drieluik draagt, is de geestesverschijning beeldwit of bilwis.[1] De insigne met de letter A die de vogelbode op de linkervleugel draagt zou een verwijzing kunnen zijn naar Bosch' familienaam Van Aken. Bedevaartgangers uit Aken namen dergelijke speldjes uit die stad mee. In het opschrift van de brief van de bogelbode is met enige fantasie de naam bosco te herkennen, wat erop zou kunnen wijzen dat de schilder het voor Spaanse of Portugese opdrachtgevers maakte.[2] Buitenzijde van de zijluiken.

Buitenzijde

 Aan de buitenzijden van de zijluiken zijn in grisaille twee voorstellingen uit het leven van Jezus afgebeeld: de gevangenneming van Christus in de tuin van Getsemane (links) en de kruisdraging (rechts). De kruisdraging is wat opzet betreft vergelijkbaar met Bosch' Kruisdraging in het Kunsthistorisches Museum Wien in Wenen. Ook daar is op de voorgrond een voorstelling met de goede en de slechte moordenaar afgebeeld.

Toeschrijving en datering

 Het werk is linksonder op het middenpaneel gedigneerd Jheronimus bosch. Van het drieluik zijn vier planken denrochronologisch gemeten. Hieruit blijkt dat het pas omstreeks 1501 of later tot stand kwam. Deze late datering komt overeen met het landschap, dat veel ruimtelijker en dus moderner is dan bijvoorbeeld dat van de Tuin der Lusten.[3] Damião de Góis (1502-1574). [bewerken] Herkomst Het werk zou tussen 1523 en 1544 gekocht zijn door de Portugese humanist Damião de Góis (Damiaan de Goes), die in die periode opdracht van Johan III van Portugal in de Nederlanden verbleef en daar met een Vlaamse vrouw trouwde. Na terugkomst in Portugal schonk hij een Verzoeking van de heilige Job en een Verzoeking van de heilige Antonius aan de nuntius van Portugal, Giovanni Ricci da Montepulciano.[4] Ook is het niet onmogelijk dat dit werk één van de drie Verzoekingen van Antonius was, die Filips II van Spanje in 1574 naar het Escorial liet overbrengen. Midden 19e eeuw bevond het zich in het Palácio das Necessidades in Lissabon, waarna het in 1913 naar het Museu Nacional de Arte Antiga werd overgebracht.

Kopieën

 Van het werk bestaan een 20-tal kopieën. Deze zijn afkomstig van Bosch' atelier of van elders. Soms gaat het om exacte kopieën, vaak is alleen het middenpaneel gekopieerd en soms zijn de voorstellingen van midden- en zijpanelen op één paneel weergegeven. De kopie in het Museum voor Oude Kunst in Brussel is misschien de meest natuurgetrouwe kopie en draagt ook Bosch' signatuur, hoewel het waarschijnlijk na zijn dood tot stand kwam.